Х Ь А М З А Т

Не столько нужны герои, сколько люди,

которые по достоинству будут говорить о них.

Эфенди Капиев

Турпалаш-м селла ч1оаг1а а эшацар, доагг1а сий а деш уж турпалаш бувцаббола нах миссел, яьхад, укх шера б1аь шу даьннача 1944 шера даьла кхеле вийрзача вей лоалахой г1азг1умкий ц1ихазача йоазанхочо Капе Эффенде. Деррига а вахаш Капе Эффенде даьккхар 35 шу мара дац. Цхьабакъда цу юкъа дикка х1амаш де караг1даьннад йоазанхочун. Даьг1аста Республика таханарча ден цун беза мах а баьб: цун ц1ерца дувзаданна х1амаш да укхаза дика тоъал. Вешта укх мехка-м, вейна лоалахошка дадача кхыча мехкашка санна, кхычар а, ц1ихаза хала шоай арг1а ярий, массаза а бу боаг1а мах. Х1анза укх сахьта вей мехка из х1ама ший хала дезача лаг1а т1а даланза да. Хьалха д1аяхача хана баьхача наьха х1анзалца цар ба боаг1ача маьха ийла яь яц мехко.

Мехко ийла а яь лакха эйбе безача нахах саг вувца кхийттад вей укх чу тахан в1ашаг1а. Хьалхара хьалха цхьа х1ама ала ловра сона: укх вей тахан вувцагволчоа е иштта кхы вей бийцарашта а бувцаббарашта а дезац вей уж бувцар а уж, цар ц1и оттагъяр, латтар-лелар дыр а. Вейна деза из, вейна т1ехьа т1абоаг1арашта деза, мехкà деза, мохк хала ловш ше бале, из мохк ше а нахах латтандаь, наха, къаьстта а дик-дикаг1а бараш, леладеш-дуташ ханначох латтандаь.

Мехка ч1оаг1але дикача наьха дукхаленах тийша йоландаь.    

Х1анзчул б1аь цхьа б1аь ах б1аь шу хьалха т1ехьаг1а поэта ше ма аллара «низ бола ши ткъам а боаржабаь г1еттача аьрзех тара, лакхача шув т1а»  уллача Т1ой юрта ваьхача Гухой Осмий Зоврбика ши во1 ханнав - Ижии Сосии. 1909 шера Чомакха наькъан Новраза Хамсата ваьв Сосе кхаь во1ах воккхаг1вола во1 Хьамзат.

Сона дика бовзар Хьамзата вежарий – Яхьяь, Салман. Цу шинне массавола дезалхо а вовзар - лоаллаха дахар тхо. Хьамзат сейна эггара а хьалха маца вейнав хац сона, цхьабакъда из сона гуча хана йоазанхо а поэт а яха дешаш се хаза вар моттац сона. Т1ехьаг1а уж дешаш дейзача, Хьамзата вежарий кхестача коашка-карташка, д1а арахьа лела цун ц1и мел яза я кхетаде со ваьлча, тхоай коа а ц1аг1а а из ц1и яза йолаш ханналга а кхетадыр аз. Тха да а Сосе къонгиш а дукха хийра а боацаш шучий бар, тхьовра денз в1аший йихе баьха а шоайла 1имерза ханна а бар. Цу 1иморзон т1а дужаш халар са д1ахо йодача хана Хьамзата кхолламцара чам а морзо а. Мышта худдацар из поэта оалаш дола дош лаьттан букъ т1а долча «са эггара а хьамсара долча лаьттан ч1егилгах», Караганда со ваь вале, а со вахача Т1ой юртах халча.

Дуккхаз а вейнав сона Хьамзат шув йисте лоамашка хьежаш саца латташ. Из х1ама цун мел дукха дезар хац, цхьабакъда цо каст-каста баь а ца 1еш лаьрхха бора из болх, хетаргахь в1алла а ший аьттув баьлча цига ца воаг1аш 1ацар из. «Къизача хоарцоно, цхьан юкъа котъяьнна» укх моттигех къаьста ше лелаш дийлха дог хувцадаланза долча сурташца 1обаде г1ертарий хьог1 из? 1абанза дысача х1амаех 1аба г1ийртача поэта доккхача дега гарт да-кх цун х1ара х1ана дац аьнна долча дешаца.

Ц1енах даьнна къамаш ц1аькха

Б1аргагулгах

Лоравелахь!

Лоравелахь!  

Уккхазара-м даьра да из ц1е ц1ог1а а.

Укхаза Г1алме ц1енача хича лувча а ухаш, чкъаьрий а доахаш, комараш а юаш, говрашка-доханга а воаллаш д1аяхаяр Хьамзата бера ха. Аз эйса воккха ме хул кхетадаьчох, берà ловза укхал дика меттиг ханна яле тамаш я лаьттан букъ т1а. Са хàна-м, Хьамзата хàна мо, дукха хьаъаь а даьра дацар Г1алмий, чкъаьрий дукха ха яр укх чура «дейдда». Х1аьта а сона а-м яр е меттиг в1алла-оза а дыста а доацаш яза. Х1аьта Хьамзатà ер меттиг, уккхазар д1аволавенна еррига юрт а, хьаштдале, еррига Г1алг1айче а, еррига Кавказ а мел яза ханний хьахьокхаш дукха тешалаш да цун кхолламца. Тоъам болаш да «Шуга лув со, наьна лоамаш» яхача стихотворене дешага ладег1ача.    

Са дика шуца да,

Шуца да са во а,

Массарел дукхаг1а

Дог-безам шуца да,

Ц1аккха а ца йоасташ,

К1ай чоалба хьерчаю

Кавказа ва лоамаш.

Мостаг1чоа духьала

Топ-молха – хьо да са,

К1аьдвенна висача,

Мотт-г1айба – хьо да са,

Г1алга1айчен ва лаьтта!

Иштта йоах поэта, уккхаза укх з1амигача к1аьд т1ара, Т1ой юрта атаг1ар, д1аболауча ший мехкага.

Из дош а цун тара дола дуккха кхыдараш а Хьамзат аьнна ваьнна дукха ха я. Мохк бац-кх Хьамзатах дола ший дош аьнна бала могаш. Цхьабакъда цкъа-м цо из аргхаларах со теш. Тахан укх чу в1ашаг1кхийттараш ду къамаьл а цу деша цхьа корта беча боаккха мул ба а мотт.

Лов сона из иштта халар.

Янда къонгий Мувса

4 02 2010